Prostaatkanker kunnen we op verschillende manieren behandelen. Welke vorm van behandeling voor u geschikt is, hangt af van verschillende factoren. Denk aan het tempo waarin de tumor zich ontwikkelt, uw verdere gezondheid en leeftijd en bovenal uw wensen en de verwachte levenskwaliteit na de behandeling.
De keuze voor behandelvorm is vaak afhankelijk van uw ziektebeeld, uw leeftijd, uw gezondheidstoestand en uw eigen gevoelens en eigenwaarden. De mogelijke behandeling is ook afhankelijk van de uitgebreidheid van de kwaadaardigheid en de agressiviteit van de prostaatkanker.
Niet uitgezaaide prostaatkanker
Als bij u de diagnose prostaatkanker is vastgesteld, waarbij de prostaatkanker niet is uitgezaaid, bestaat er de mogelijkheid u een behandeling te geven die gericht is op de genezing van prostaatkanker. Het is niet altijd gemakkelijk om te beslissen welke behandeling voor u het beste is. Ons team zal u adviseren, maar u bent degene die samen met ons de beslissing mag nemen welke behandeling u daadwerkelijk zal ondergaan.
Krijgt u na onderzoek door onze urologen de diagnose dat u prostaatkanker heeft, dan betekent dit nog niet dat u geopereerd hoeft te worden. Een operatie kan één van de alternatieven zijn voor behandeling. Bij een prostaatkanker die beperkt is tot de prostaat zijn diverse behandelingsmogelijkheden.
1. Actief volgen (‘active surveillance’)
Soms wordt geadviseerd geen aanvullende behandeling te verrichten maar volgens een vast schema uw PSA te bepalen. Door regelmatig bloedonderzoek, het voelen van de prostaat en het herhalen van de biopsie, krijgt de uroloog veel informatie over eventuele veranderingen in de prostaat, vooral of de prostaatkanker eventueel actiever wordt. Op vaste tijdstippen wordt beoordeeld of er sprake is van een stabiele situatie of dat met een behandeling moet worden begonnen. Dit noemen we ‘active surveillance’ of ‘actief volgen’.
Dit klinkt raar, maar we weten dat een groot deel van de mannen met prostaatkanker nooit klachten zal ontwikkelen van de prostaatkanker, of zal komen te overlijden aan de prostaatkanker.
Een groot deel van de mannen overlijdt met prostaatkanker maar niet door prostaatkanker
Veel behandelingen van prostaatkanker kunnen beduidende bijwerkingen hebben die uw levenskwaliteit kunnen beïnvloeden. Daarom kijken we samen of Actief volgen voor u geschikt is. Als we bij de routinecontroles aanwijzingen hebben dat de prostaatkanker actiever wordt, kan het zijn dat we samen met u alsnog tot een genezende behandeling besluiten.
Met dit “Actief volgen” kan het zijn dat u nooit een behandeling hoeft te krijgen omdat de prostaatkanker niet actief blijkt te zijn; u zult dan ook niet de bijwerkingen van de andere behandelingen krijgen. Het kan ook zijn dat de behandeling wordt uitgesteld voor een bepaalde periode (maanden tot jaren). Eventuele bijwerkingen van de vervolgbehandeling worden dan ook uitgesteld.
2. Bestraling (inwendig)
Is er bij u kanker vastgesteld in de prostaat zonder uitzaaiingen? Dan is het mogelijk deze via bestraling te behandelen. Daarbij worden de kankercellen vernietigd en de gezonde cellen zoveel mogelijk gespaard. De bestraling gebeurt plaatselijk, dus alleen in dat deel van uw lichaam waar de tumor zit.
Bij inwendige bestraling wordt de tumor van binnenuit bestraald. De arts plaatst een vorm van radioactief materiaal in het lichaam, dichtbij de prostaat. De hele prostaat wordt behandeld en niet alleen het gebied dichtbij de tumor. Een andere naam voor inwendige bestraling is brachytherapie. Het voordeel van inwendige bestraling is dat er zo min mogelijk gezond weefsel wordt beschadigd.
Inwendige bestraling is alleen in bepaalde gevallen mogelijk. Zo mag de tumor niet uitgezaaid zijn tot buiten de prostaat en mag de prostaat zelf niet te groot zijn. Ook mag de tumor niet te agressief zijn. Bij inwendige bestraling bestaat er kans op plasklachten, darmklachten en erectiestoornissen.
We gebruiken twee vormen van inwendige bestraling:
- Met jodiumzaadjes
- High Dose Rate – techniek
Inwendige bestraling met jodiumzaadjes
Deze vorm van inwendige bestraling kan als eerste behandeling bij vroege prostaatkanker. Hierbij plaatst de arts jodiumzaadjes in de prostaat. Jodiumzaadjes zijn kleine korreltjes die radioactieve straling afgeven met jodium-125. Dit radioactieve materiaal geeft straling af. Deze straling vernietigt de kankercellen. Omdat het radioactieve materiaal alleen in uw prostaat zit, komt de straling alleen in dit deel van uw lichaam. Op deze manier krijgt gezond weefsel zo min mogelijk straling.
Bij de jodiumzaadjes wordt het radioactief materiaal (de zaadjes) via naalden in de gehele prostaat geplaatst. De naalden worden weer verwijderd als de ingreep klaar is en de zaadjes blijven achter in de prostaat.
Het plaatsen van de radioactieve zaadjes gebeurt tijdens een dagopname.
Inwendige bestraling met High Dose Rate (HDR)
De High Dose Rate techniek kan op twee manieren worden ingezet:
- Als “primaire” behandeling net zoals de jodiumzaadjes;
- Bij lokale terugkeer van de tumor in de prostaat;
Bij de “primaire behandeling” middels High Dose Rate worden er katheters (flexibele buisjes) in de gehele prostaat geplaatst, waar tijdelijk een radioactieve bron (iridium) in wordt gebracht. Als de radioactieve bron op alle plekken in de prostaat is geweest (via de flexibele buisjes) gaat het weer terug in de “kluis” van het bestralingsapparaat. Hierna worden de flexibele buisjes losgekoppeld en verwijderd.
Bij lokale terugkeer van de tumor worden er katheters (flexibele buisjes) in het gebied van de teruggekomen tumor geplaatst. In deze buisjes wordt tijdelijk een radioactieve bron (iridium) gebracht. Als de bron alle buisjes heeft doorlopen, gaat het weer terug in de “kluis” van het bestralingsapparaat. Hierna worden de flexibele buisjes losgekoppeld en verwijderd.
Door gebruik te maken van diverse scans (MRI, PSMA en/of echografie) kan deze plek nauwkeurig aangegeven worden. Katheters worden op deze plek aangebracht, waarna inwendig bestraald wordt met iridium. Daarmee wordt in een keer de gehele dosis ter plaatse afgegeven.
3. Uitwendige bestraling (radiotherapie)
Is er bij u prostaatkanker vastgesteld, dan is het mogelijk dit met uitwendige bestraling te behandelen. Bestraling is een behandeling van kanker met radioactieve straling. Het doel van bestraling is om kankercellen te vernietigen. Daarbij wordt geprobeerd gezonde cellen zo veel mogelijk te sparen. Een ander woord voor bestraling is radiotherapie.
Vaak wordt de bestraling alleen gericht op het deel van uw lichaam waar de tumor zit, dus de prostaat. Soms wordt dit gecombineerd met bestraling van de lymfklieren die bij de prostaat liggen.
De specialist die u behandelt met bestraling is de radiotherapeut. De radiotherapeut bepaalt zorgvuldig welke plaats precies bestraald wordt en wat de dosis van de bestraling moet zijn. Deze dosis wordt meestal verdeeld over verschillende bestralingen. U wordt dus meerdere keren per week behandeld. De radiotherapeut berekent voor u hoeveel bestralingen u nodig hebt.
Bij uitwendige bestraling wordt het gebied waar de tumor zit door de huid heen bestraald. Een radiotherapeut en radiotherapeutisch laborant bepalen de hoeveelheid straling, de plek waar u bestraald wordt en het aantal keren dat u bestraald gaat worden.
Met goudmarkeringen controleren we tijdens elke bestraling de plaats van de prostaat in het bestralingsveld. Als het nodig is, kunnen we uw lichaam in een andere houding leggen. Het inbrengen van de markeringen is vergelijkbaar met de biopsie die de uroloog heeft gedaan. Het verschil is dat er nu geen stukje weefsel uitgenomen wordt, maar enkele kleine goudstaafjes ingebracht worden. De goudstaafjes hebben een doorsnede van 1 mm en een lengte van 5 mm.
Aanvullende hormoontherapie
Naast de bestralingen krijgen patiënten soms aanvullende hormoontherapie. Dit is eigenlijk een antihormoon therapie. Prostaatkanker groeit door het mannelijke hormoon testosteron. Antihormoon therapie zijn medicijnen die de aanmaak van hormonen beperken. Hierdoor wordt minder of geen testosteron aangemaakt. Dit remt de groei van de kankercellen. Antihormoon therapie kunt u krijgen via injecties. In combinatie met bestraling wordt dit vaak voor een periode van twee jaar gegeven.
Bijwerkingen
Als gevolg van uitwendige bestraling kunt u tijdens en na de behandeling last krijgen van bijwerkingen, zoals vermoeidheid, darmklachten, plasklachten en erectiestoornissen. Meestal verdwijnen de klachten enkele weken tot maanden na de behandeling en soms zijn ze blijvend. Onze radiotherapeuten geven u advies hoe u deze bijwerkingen zoveel mogelijk kunt beperken.
4. Operatie met de DaVinci-Operatierobot
Een totale prostaatverwijdering (radicale prostatectomie) is een (kijk)operatie waarbij de uroloog uw hele prostaat en weefsel daaromheen samen met de zaadblaasjes wegneemt. Soms worden de lymfeklieren in de omgeving van de prostaat ook verwijderd. Ook wordt het deel van de plasbuis verwijderd dat door uw prostaat loopt. Uw zenuwen worden indien mogelijk gespaard. De verbinding van uw prostaat met uw plasbuis wordt losgeknipt en vervolgens wordt de prostaat verwijderd. Ter bescherming van de nieuwe aansluiting tussen uw blaas en plasbuis wordt een katheter geplaatst.
De operatie wordt alleen uitgevoerd als er geen uitzaaiingen zijn. Uw uroloog bespreekt vóór de operatie met u of het nodig is om bij u de lymfeklieren te verwijderen. Een radicale prostatectomie is een in opzet genezende behandeling. Dit betekent dat het doel is om genezing te bereiken.
DaVinci-operatierobot
De operatie gebeurt met de Da Vinci-operatierobot. Hierbij opereert de uroloog via een aantal kleine sneetjes in de buikwand en brengt vervolgens een kijkinstrument (laparoscoop) in. Doordat de operatie via een aantal kleine sneetjes gaat, is uw herstel in het algemeen sneller dan indien dit via een grote snede wordt gedaan. Het operatiegebied kan sterk vergroot van dichtbij worden bekeken, zodat er onder goed zicht en met gebruik van trillingvrije en beweeglijke instrumenten kan worden geopereerd.
Tijdens de operatie zit onze uroloog met zijn of haar hoofd en handen in een soort cockpit. Zijn of haar vingers zijn via een computer verbonden met de instrumenten, die via buisjes in het lichaam zijn ingebracht. Door subtiele vingerbewegingen stuurt hij of zij de instrumenten aan, waardoor zeer precieze operaties mogelijk zijn. In tegenstelling tot ‘normale’ kijkoperaties, beschikt de arts over een driedimensionaal beeld dat is vergroot. Uw buik wordt met koolzuurgas (CO2) opgeblazen. Dit wordt gedaan om meer ruimte te krijgen tussen de verschillende organen. Het gas is onschadelijk. Moeilijk bereikbare plekken zijn met de robot gemakkelijker te bereiken.
Om de zenuwen voor de erectie zoveel mogelijk te kunnen sparen, kunnen we in sommige gevallen tijdens de operatie al weefselonderzoek van de prostaat doen om te zien of alle kanker verdwenen is. Als er geen kanker gevonden wordt op de rand van de prostaat, hoeft de zenuw niet weggehaald te worden en is de kans op het behouden van de erectie groter. De neurosafe-methode heet dit. De uroloog zal op de polikliniek met u bespreken of u hiervoor in aanmerking kunt komen
Omdat onze urologen met behulp van de Da Vinci-operatierobot zeer precieze operaties kunnen uitvoeren, is de kans op bijwerkingen een stuk kleiner dan bij reguliere operaties.
Na de operatie
Na de operatie verblijft u ongeveer 1 tot 3 dagen in het ziekenhuis en krijgt u voor 5 tot 10 dagen een katheter. Dit is een hol buisje dat via de penis in de blaas wordt geplaatst. Via de katheter kan de blaas zich legen, zodat de weefsels kunnen herstellen.
5. Afwachten (Watchfull Waiting)
Het kan gebeuren dat bij u of bij uw arts de indruk bestaat, dat de belasting of mogelijke bijwerkingen of gevolgen van een behandeling niet opwegen tegen de verwachte resultaten. In die situatie kan besloten worden om alleen met bloedonderzoek uw PSA te controleren. Bij actief worden van de prostaatkanker kan dan in een later stadium gekozen worden voor bijvoorbeeld hormoonbehandeling.
Uitgezaaide prostaatkanker
Als bij u de diagnose prostaatkanker is vastgesteld met de aanwezigheid van uitzaaiingen is het niet meer mogelijk de ziekte te genezen. Wel kan met behulp van medicatie de ziekte onderdrukt worden gedurende verschillende jaren. De verschillende behandelingen en mogelijke neveneffecten van deze behandelingen worden hieronder toegelicht.
1. Hormonale therapie
De groei van kankercellen kan worden afgeremd als de productie van het mannelijk hormoon testosteron wordt verminderd of stilgezet. De productie van testosteron gebeurt vooral in de zaadballen en in geringe mate in de bijnieren (ongeveer 5%) en in vetweefsel.
Het stoppen van de productie van testosteron kan door het testosteron producerend weefsel in de zaadballen operatief te verwijderen (subcapsulaire orchidectomie). Er zijn ook medicijnen die kunnen worden toegediend via een injectie of tablet die hetzelfde doel hebben: de productie van testosteron stil leggen of de gevoeligheid van de kankercellen voor testosteron blokkeren. Deze medicijnen (tabletten) worden anti-androgenen of LH-RH analogen (injecties) genoemd.
De hormonale behandeling is vaak permanent voor mannen met gemetastaseerd prostaatkanker. Wanneer u curatief behandeld wordt, is de duur van de hormonale therapie meestal twee jaar. U krijgt dit bij de behandeling van uitwendige radiotherapie als de prostaatkanker lokaal uitgebreid is of wanneer er positieve lymfklieren zijn aangetroffen na een radicale prostaatoperatie.
Hormonale therapie is de hoeksteen van de behandeling bij uitgezaaide prostaatkanker. Vaak is het zeer effectief en duurt het effect langere tijd. Helaas gaat dit vaak gepaard met bijwerkingen zoals: vermoeidheid, opvliegers, minder zin hebben in vrijen, erectiestoornissen, afname van haargroei, stemmingswisselingen, botontkalking, verandering in lichaamsgewicht en vergroting van het borstweefsel met soms gevoelige tepels. Voor een aantal van deze bijwerkingen zijn preventieve behandelingen of maatregelen beschikbaar. Indien u bijwerkingen ervaart, is het belangrijk deze te bespreken met de arts of verpleegkundige zodat zij u kunnen informeren over de mogelijkheden deze bijwerkingen te bestrijden. Zo is het voor uw gewicht, vermoeidheidsklachten en botgezondheid bijvoorbeeld belangrijk aan dagelijkse beweging te doen. Ook bestaat er een preventieve behandeling ter voorkoming van borstgroei en zijn er interventies mogelijk bij erectiestoornissen. Bij de behandeling van hormonale therapie zullen wij preventief uw botgezondheid in kaart brengen.
Naast de standaard behandeling met hormonale therapie zijn er ook tweedelijns hormonale behandelingen met de middelen Abiraterone, Enzalutamide en Apalutamide beschikbaar. Wanneer deze behandeling aanvullend op de eerste hormonale therapie zal worden ingezet, hangt af van uw individuele situatie. De oncoloog zal deze mogelijkheid met u bespreken.
2. Chemotherapie
Chemotherapie is de behandeling van kanker met celdeling remmende medicijnen. De eerste keuze van chemotherapie bij prostaatkanker is Docetaxel. Cabazitaxel is de naam van de daarop volgende mogelijkheid. Chemotherapie tast naast kankercellen – helaas – ook gezonde cellen aan. Daardoor kunnen bijwerkingen ontstaan als vermoeidheid, haarverlies, smaakverandering, misselijkheid, darmstoornissen, nagelveranderingen, gevoeligheid of een dof gevoel aan de vingertoppen en tenen en een verhoogde kans op infecties.
De arts en verpleegkundige zullen u informeren over de voor- en nadelen van chemotherapie en wat u kunt doen om bijwerkingen te voorkomen of te beperken.
3. Andere behandelingen
Andere vormen van behandelingen bij uitgezaaide prostaatkanker zijn behandelingen met een radioactief middel zoals Radium. Ook hiervoor geldt dat deze mogelijkheid afhankelijk is van uw individuele situatie.
Immunotherapie bij prostaatkanker wordt op dit moment alleen nog in studieverband toegepast of wanneer er aantoonbaar genetische kenmerken op het prostaatweefsel zijn vastgesteld door de patholoog anatoom.
Ondersteunende behandelingen
In elk stadium van uitgezaaide prostaatkanker kunnen bepaalde klachten ontstaan die met medicijnen of andere behandelingen te verhelpen zijn. Uw arts werkt nauw samen met een team van diverse medisch specialisten zoals bijvoorbeeld een pijnspecialist of de radiotherapeut om uw behandeling te optimaliseren.
4. Afzien van behandeling
Het kan gebeuren dat bij u of bij uw arts de indruk bestaat, dat de belasting of mogelijke bijwerkingen of gevolgen van een behandeling niet (meer) opwegen tegen de verwachte resultaten.
Hierin speelt het doel van uw behandeling vaak een rol. Het maakt natuurlijk verschil of de behandeling als doel heeft genezing te bereiken (curatief), vermindering van uw klachten of dat er sprake is van een aanvullende behandeling.
Als u twijfelt aan de zin van de (verdere) behandeling, adviseren wij u om dit in alle openheid te bespreken met uw (huis)arts. Iedereen heeft het recht om af te zien van een (verdere) behandeling. Uw specialist geeft u de noodzakelijke medische zorg en begeleiding om de mogelijk hinderlijke gevolgen van uw ziekte zo veel mogelijk te bestrijden.
Specialisten
Bij de behandeling zijn alle betrokken specialisten in het prostaatkankercentrum aanwezig voor overleg met elkaar of met de patiënt. Urologen, oncologen, radiotherapeuten, radiologen, pathologen, nucleair geneeskundigen, pijnspecialisten, verpleegkundigen en geriaters houden iedere dag allen spreekuur in het centrum. Daarbij kiezen zij in samenspraak met de patiënt voor de meest passende behandeling.
Gespecialiseerd prostaatverpleegkundige
Tijdens uw behandeling in het prostaatkankercentrum is de gespecialiseerd verpleegkundige uw vaste aanspreekpunt. U wordt persoonlijk bijgestaan door onze gespecialiseerd prostaatverpleegkundigen. Deze verpleegkundige blijft uw vaste aanspreekpunt, zowel bij medische als bij ondersteunende zaken. Zo wordt de zorg rondom uw wensen georganiseerd.
Heeft u een doorverwijzing van uw huisarts? Maak dan een afspraak met ons op de contactpagina